Sód – pierwiastek o dwóch twarzach

Sód to jeden z głównych elektrolitów w przestrzeni pozakomórkowej. Gdy poziom sodu jest właściwy, działa korzystnie, umożliwia dochodzenie organizmu do stanu homeostazy. Ale już odstępstwa od prawidłowego stężenia przynoszą komplikacje – zarówno przy niedoborze, jak i przy nadmiarze. Ze względu na mnogość czynników wpływających na zmianę stężenia sodu we krwi, warto systematycznie kontrolować jego poziom. Wydalany jest wraz z moczem. Proces ten związany jest z poziomem stężenia sodu we krwi:
- jeśli jest go dużo, sprawnie dochodzi do wydalenia,
- przy obniżeniu stężenia, związek ten zatrzymywany jest w organizmie.

Sód – do czego jest potrzebny?

Potas i sód to dwa pierwiastki, które przede wszystkim potrzebne są do prawidłowego funkcjonowania komórek, narządów i całych układów. Właściwy poziom sodu umożliwia:
-  regulację gospodarki wodno-elektrolitowej,
- utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej,
- prawidłowe funkcjonowania układu nerwowego i mięśniowego (sód przewodzi impulsy nerwowe przez neurony, wpływa na skurcze mięśni),
- produkcję kwasu solnego w żołądku i wytwarzanie enzymów (jest ich składnikiem),
- regulację ciśnienia i odczynu krwi.

Ilość sodu, jaka jest potrzebna organizmowi, zależy od wieku, poziomu aktywności fizycznej i temperatury otoczenia, ponieważ utrata tego pierwiastka zwiększa się przy procesie intensywnego pocenia się i wydalania (wraz z moczem i kałem).

Za mało sodu - skutki

Niedobór sodu jest rzadko spotykanym zjawiskiem. Ze względu na fakt, że źródłem sodu jest sól kuchenna, pieczywo, wędliny, sery, produkty konserwowe (mięsa, warzywa, pasztety), dania typu fast food, niski poziom sodu będzie dotyczył najczęściej osób zmagających się z niedożywieniem. Mogą wystąpić wtedy następujące objawy: bóle głowy, brak apetytu, nudności, wymioty, osłabienie organizmu, zaburzenia orientacji.

Należy uważać na sytuacje, w których dochodzi do zwiększonej utraty sodu. Do takich należą: stosowanie leków moczopędnych, wymioty, biegunka, oparzenia, nadmierne poty.

Do grupy osób najbardziej obciążonych ryzykiem powikłań wynikających z niedoboru sodu należy wymienić m.in. chorych na AIDS, pacjentów oddziałów intensywnej opieki medycznej, osoby w  podeszłym wieku oraz biegaczy długodystansowych.

Za dużo sodu - konsekwencje

Dane o spożyciu sodu wskazują, że u znacznej większości ludzi jego ilość w diecie jest znacznie przekroczona. Jeżeli nadmiar sodu utrzymuje się długotrwale, grozi to poważnym sytuacjom klinicznym! Oto lista konsekwencji:
- nadciśnienie tętnicze,
- mniej wydolne serce (włóknienie mięśnia serca, zwiększenie masy lewej komory serca),
- zwiększona zachorowalność i umieralność wskutek chorób układu krążenia (niezależnie od ciśnienia tętniczego!),
- udar mózgu (niezależny od nadciśnienia i masy ciała!),
- rak żołądka (zwiększa się rozwój i aktywność bakterii Helicobater pyroli),   
- rozwój osteoporozy i kamicy nerkowej (nadmiar sodu wypłukuje wapń z organizmu, co staje się przyczyną osłabienia kości i powstawania kamieni nerkowych),
- otyłość (ze względu na zaburzenia metabolizmu tkanki tłuszczowej).

Nadmiar sodu – jak o siebie dbać?

Jak o siebie dbać w kontekście zaburzeń gospodarki sodowej?
1. Ogranicz stosowanie soli:
- nie spożywaj więcej niż 5-6 g sodu na dobę. Zalecenia różnych organizacji zdrowotnych wskazują, żeby ilość sodu nie przekraczała nawet 2 g na dobę. Za optymalną dawkę uznaje się ilość mniejszą niż 1,5 g na dobę;    
- osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i przewlekłą chorobę nerek nie powinny przekraczać dawki 1,5 g na dobę (zalecenia Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa i Zdrowia).
Ważne! Sód jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ale jego nadwyżka jest szkodliwa, szczególnie u osób z wymienionymi wyżej schorzeniami.
2. Zwracaj uwagę na ilość przetworzonego jedzenia w diecie swojej i bliskich - unikaj go lub spożywaj okazjonalnie.
3. Dbaj o obecność produktów świeżych, jak najmniej przetworzonych.
4. Rozważnie nawadniaj organizm – nadmierne spożycie wody może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych! Przeczytaj zatem, Jak szybko i prawidłowo nawodnić organizm?
5. Jeśli w Twojej rodzinie są osoby w podeszłym wieku z problemami żywieniowymi (niedożywieniem), dbaj o ich właściwe nawodnienie i rozważ wprowadzenie żywności  specjalnego przeznaczenia medycznego. 

Zdrowia!

Źródła:
1. Sód, (w:) Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020, s. 324 – 330.
2. Wakil A., Atkin S.L., Postępowanie w zaburzeniach gospodarki sodowej, dostęp online: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/146/original/Strony_od_MpD_2010_07-9.pdf?1467967548, 9.11.2022.
3. Fryźlewicz-Moska A., Duława J., Dieta ubogosolna – korzyści i zagrożenia, (w:) „Kardiologia po Dyplomie”, 12 (12), 2013, s.17-23, dostęp online: https://podyplomie.pl/kardiologia/15656,dieta-ubogosolna-korzysci-i-zagrozenia